strain

Trong cuộc sống, có một từ mà dường như chúng ta nghe thấy mỗi ngày: "stress" hay "căng thẳng". Chúng ta thường nghĩ về nó như một kẻ thù, một điều gì đó tiêu cực cần phải loại bỏ. Nhưng sự thật có hoàn toàn như vậy không?

Thực tế, stress không phải lúc nào cũng xấu. Cảm giác hồi hộp khi bắt đầu một công việc mới, sự phấn khởi khi yêu, hay sự tập trung cao độ để hoàn thành công việc đúng hạn – tất cả những điều đó đều là một dạng stress. Có thể nói, stress là một phần không thể thiếu và cần thiết cho sự sống.

Vấn đề không nằm ở bản thân stress, mà là ở cách chúng ta phản ứng với nó. Chính cách phản ứng này sẽ quyết định xem stress là động lực giúp ta tiến lên, hay là gánh nặng kéo ta xuống.

VẬY, STRESS ĐẾN TỪ ĐÂU?

Hãy thử nhìn quanh cuộc sống của mình, bạn sẽ thấy stress đến từ bốn nguồn chính quen thuộc:

Từ môi trường xung quanh: Đó là tiếng còi xe inh ỏi ngoài đường, cái nắng gắt của trưa hè, một cơn mưa bất chợt làm bạn ướt sũng, hay đơn giản là không gian làm việc ồn ào. Cơ thể chúng ta liên tục phải thích ứng với những thay đổi này.

Từ xã hội: Đây có lẽ là nguồn cơn quen thuộc nhất với nhiều người. Đó là áp lực công việc (deadline), những cuộc phỏng vấn, xung đột với đồng nghiệp, nỗi lo cơm áo gạo tiền, hay sự mất mát một người thân yêu. Trong thời đại số, đó còn là áp lực từ hàng trăm tin nhắn, email và thông báo trên mạng xã hội mỗi ngày.

Từ chính cơ thể chúng ta (Sinh lý): Cơ thể chúng ta không phải lúc nào cũng ở trạng thái ổn định. Những thay đổi lớn lao của tuổi dậy thì, tuổi mãn kinh, hay đơn giản là một đêm mất ngủ, một chế độ ăn uống thiếu chất cũng đã là một nguồn gây stress cho cơ thể.

Từ những suy nghĩ của chúng ta: Đây là nguồn gây stress mạnh mẽ và sâu sắc nhất. Cùng một sự việc, nhưng cách chúng ta diễn giải nó sẽ tạo ra những cảm xúc hoàn toàn khác nhau.

Hãy tưởng tượng: Sếp của bạn có một vẻ mặt cau có.

Cách diễn giải 1 (Gây stress): "Chết rồi, mình làm sai gì à? Chắc sếp không hài lòng với mình rồi." → Bạn bắt đầu lo lắng, bất an.

Cách diễn giải 2 (Ít stress hơn): "Chắc sếp đang mệt hoặc có chuyện riêng thôi." → Bạn thông cảm và tiếp tục công việc của mình.

Như vậy, chính bộ não của chúng ta là nơi quyết định "bật" hay "tắt" công tắc stress.

CƠ THỂ "XÙ LÔNG NHÍM" - CÂU CHUYỆN VỀ PHẢN ỨNG "CHIẾN HAY BIẾN"

Có bao giờ bạn giật mình vì một tiếng động lớn, và cảm thấy tim mình đập thình thịch không? Đó chính là một ví dụ nhỏ của phản ứng "Chiến hay Biến" – một cơ chế sinh tồn cổ xưa tuyệt vời.

Hãy quay về thời tiền sử, khi tổ tiên của chúng ta phải đối mặt với những con hổ răng kiếm. Khi gặp nguy hiểm, cơ thể họ cần một nguồn năng lượng khổng lồ ngay lập tức để làm hai việc: hoặc là chiến đấu đến cùng, hoặc là bỏ chạy thật nhanh.

Nhà sinh lý học Walter B. Cannon là người đầu tiên mô tả cơ chế kỳ diệu này. Khi não bộ nhận ra một mối nguy (dù là thật hay chỉ là trong tưởng tượng), nó sẽ hoạt động như một "tổng đài khẩn cấp". Tín hiệu sẽ được gửi đến vùng dưới đồi, và từ đó, một loạt hormone căng thẳng như adrenaline và cortisol được giải phóng vào máu.

Ngay lập tức, cơ thể bạn sẽ có những thay đổi:

Tim đập nhanh hơn để bơm máu.

Hơi thở gấp gáp hơn để lấy thêm oxy.

Cơ bắp căng cứng, sẵn sàng hành động.

Đường được giải phóng để cung cấp năng lượng.

Máu được dồn từ hệ tiêu hóa và các chi ra các cơ bắp lớn, khiến tay chân bạn có thể cảm thấy lạnh.

Các chức năng không cần thiết như tiêu hóa, sửa chữa mô... đều được tạm dừng.

Phản ứng này đã giúp tổ tiên chúng ta sống sót. Nhưng trong xã hội hiện đại, khi bạn không thể "chiến" với sếp hay "biến" khỏi một cuộc họp căng thẳng, phản ứng này lại thường xuyên bị kích hoạt một cách không cần thiết, và gây ra những tác động không mong muốn.

May mắn thay, cơ thể chúng ta cũng có một "công tắc tắt". Ngay khi não bộ nhận ra nguy hiểm đã qua, nó sẽ khởi động Phản ứng Thư giãn. Mọi thứ dần trở lại trạng thái bình thường.

KHI CƠ THỂ KHÔNG CHỊU "HẠ VŨ KHÍ" - CĂNG THẲNG MÃN TÍNH

Vấn đề xảy ra khi "công tắc stress" bị kẹt ở chế độ "bật". Điều này xảy ra khi chúng ta phải đối mặt với những áp lực kéo dài không dứt (một cuộc ly hôn phức tạp, công việc quá tải, bệnh tật...) hoặc khi những căng thẳng nhỏ nhặt tích tụ ngày này qua ngày khác mà không có thời gian để hồi phục. Đây được gọi là căng thẳng mãn tính.

Khi cơ thể luôn ở trong trạng thái "báo động", nó sẽ dần bị bào mòn. Hầu như mọi hệ thống trong cơ thể đều có thể bị ảnh hưởng:

Hệ miễn dịch suy yếu, làm chúng ta dễ bị cảm cúm và các bệnh viêm nhiễm hơn.

Hệ tim mạch chịu áp lực, có thể dẫn đến cao huyết áp.

Hệ tiêu hóa rối loạn, gây ra các chứng như đau dạ dày, hội chứng ruột kích thích.

Sức khỏe tinh thần bị ảnh hưởng, góp phần gây ra chứng lo âu và trầm cảm.

Nó còn làm tăng tốc quá trình lão hóa và làm trầm trọng thêm các bệnh mãn tính khác.

CHÚNG TA ỨNG PHÓ VỚI STRESS NHƯ THẾ NÀO?

Mỗi người có một cách riêng để đối phó với stress. Có những cách có vẻ hiệu quả tức thời nhưng lại không tốt về lâu dài. Có những cách đòi hỏi sự rèn luyện nhưng lại mang lại sự bình yên bền vững.

Những người thuộc tính cách loại A: Họ thường đối phó bằng cách làm việc chăm chỉ hơn, nhanh hơn, vội vã hơn. Họ có tính cạnh tranh cao, luôn cảm thấy thiếu thời gian và dễ tức giận. Nghiên cứu cho thấy thành phần "thù địch" và dễ nổi nóng trong tính cách này là một yếu tố nguy cơ lớn đối với bệnh tim.

Những người thuộc tính cách loại D: Họ có xu hướng trải qua nhiều cảm xúc tiêu cực nhưng lại kìm nén chúng vào trong và né tránh giao tiếp xã hội. Đây cũng là một yếu tố nguy cơ cho sức khỏe.

Ngược lại, có những người dường như lướt qua sóng gió một cách nhẹ nhàng hơn. Các nhà tâm lý học gọi họ là những người "kiên cường trước căng thẳng". Họ có 3 đặc điểm nổi bật:

Thách thức (Challenge): Họ xem khó khăn là một thử thách để phát triển, chứ không phải là một mối đe dọa.

Kiểm soát (Control): Họ tin rằng mình có khả năng ảnh hưởng đến các sự kiện trong đời mình.

Cam kết (Commitment): Họ có sự gắn bó sâu sắc với công việc, gia đình và các giá trị sống của mình.

Ngoài ra, các nghiên cứu khác cũng chỉ ra những "vũ khí" lợi hại khác để đối phó với stress:

Trí tuệ cảm xúc (Daniel Goleman): Khả năng nhận biết, thấu hiểu và quản lý cảm xúc của chính mình và của người khác.

Bản năng "Chăm sóc và Kết thân" (Shelley Taylor): Đặc biệt ở phụ nữ, khi gặp stress, xu hướng tìm kiếm sự kết nối, chia sẻ và hỗ trợ từ mạng lưới xã hội lại là một cách đối phó cực kỳ hiệu quả. Như tác giả đã nói: "Mối quan hệ xã hội là liều thuốc rẻ nhất mà chúng ta có."

ĐÍCH ĐẾN KHÔNG PHẢI LÀ "HẾT SẠCH STRESS"

Điều quan trọng cần nhớ: mục tiêu của chúng ta không phải là loại bỏ hoàn toàn stress ra khỏi cuộc sống. Một cuộc sống không có chút thử thách nào sẽ thật nhàm chán.

Mục tiêu là quản lý stress một cách khôn ngoan. Chúng ta cần phân biệt giữa:

Căng thẳng tiêu cực (Distress): Khi bạn cảm thấy thử thách quá lớn, nguy hiểm và bạn không có đủ nguồn lực để đối phó.

Căng thẳng tích cực (Eustress): Sự hào hứng khi bắt đầu một dự án mới, sự gắng sức dễ chịu sau một buổi tập thể dục, niềm vui khi chinh phục một thử thách.

Hiệu suất công việc của chúng ta giống như một đường cong vậy. Một chút stress sẽ giúp chúng ta tập trung và làm việc hiệu quả hơn. Nhưng khi stress quá nhiều, hiệu suất sẽ lao dốc.

Vì vậy, quản lý stress là hành trình tìm ra điểm cân bằng phù hợp với chính bạn. Bằng cách hiểu rõ cơ thể và tâm trí mình, bạn có thể học cách làm dịu những căng thẳng tiêu cực và chủ động thêm vào cuộc sống những thử thách tích cực, những niềm vui và sự hứng khởi. Bạn chính là người nhạc trưởng điều khiển bản giao hưởng cuộc đời mình, trong đó stress chỉ là một nốt nhạc, không phải toàn bộ bản nhạc.